Geçtiğimiz günlerde Vagif Bahmanli’nin yıldönümü kutlandı ve ben de o yıldönümüne katıldım. İlk başta konuşmak istesem de yazmanın daha iyi olacağını düşündüm. Ayrıca konuşan edebiyatçıların konuşmalarını da beğenmedim. Çünkü herkes Vagif Bahmanli’nin ne kadar iyi bir insan olduğundan bahsediyordu ve pek çok kişinin bilmediği şiirlerinden de bahsediyorlardı.
Vagif Bahmanli’nin yaratıcılığının zirvesi olan bir şiiri analiz etmeyi düşündüm.
Vagif Muallim’in pek çok ithaf şiiri var elbette ama hiçbiri bu kadar içten değil.
Hikâye, şairin eski bakan Ebulfas Garayev’e yazdığı ve bu yüzden başını derde sokan bir şiirin hikayesini anlatıyor.
Bu şiir onun bir şair olarak kaderi, yüzüdür. Azerbaycan’da yazıları yüzünden zulüm gören birçok şair olmuştur, ancak Vagif Muallim’de durum farklıdır, daha korkunçtur. Bu kelimenin tam anlamıyla bir trajedidir.
Şair iyi niyetli olmasına rağmen iç dünyasından gelen hisler yüzünden uzun süre işsiz kalmıştır. Şiirleri yüzünden ekmeğinden açıkça mahrum kalmıştır.
Vagif öğretmen bu şiirde hangi kötü sözü söylemiştir?!
Bir bakalım.
Şiirin ilk kıtası şöyledir:
“Abulfas hocam diline kurban olsun,
Haklısın, doğru söyledin.
İyilik uğruna canını feda ettin canım,
Ne kötülük varsa senden uzak olsun.”
Öncelikle sadece bu kıta değil, şiirin kendisi de genel olarak hem şiirsel anlatım zenginliği, hem de taşıdığı manevi değerler bakımından çok değerlidir.
Bu şiir, Abulfas Muallim’e değil de başkasına yazılmış olsaydı aynı anlama gelirdi. Burada, Abulfas Muallim genel olarak olumlu bir imge olarak ele alınmıştır. Onun imgesinde, insanlığın, şefkatin, ahlakın ve nezaketin zaferi görülmektedir.
Şiirin ana fikri şudur: iyilik, şefkat, cömertlik.
Peki ya Ebulfas Muallim’in ismi ithaf olarak yazılırsa?
Abulfas Muallim’in bu şiir yüzünden Vagif Bahmanli’yi neden kovduğunu bile anlamıyorum? Şiirin çok muhteşem olduğundan mı korkuyordu? Büyük bir şairi takdir etmekte değerli olan nedir?
“Alevlere iyilik, dumanlara iyilik
. Karanlık evlerinizin lambası parlak yansın.
İyilere iyilik, kötülere iyilik.
Garayevlerin yaşam biçimi budur.”
Bu şiirin ikinci kıtasıdır. İlk kıtada olduğu gibi burada da Abulfas Muallim’in karşısında gerçek iyiliğin nasıl olması gerektiğini görüyoruz. Üstelik sembolizmle birlikte. Özellikle bu özelliklerin sadece Abulfas Muallim’e değil, aynı zamanda tüm Garayev nesline ait olduğuna tanık oluyoruz.
Eskiden şöyle bir söz vardır: “Herkesin görevi iyiliğe karşı iyilik yapmaktır, kötülüğe karşı iyilik yapmak da herkesin görevidir.”
İşte bu örnek, Vagif Muallim Ebulfas Muallim’in kötülüğe iyilikle karşılık verdiğini vurgulamaktadır.
Eğer bu yüce bir insan değeri değilse, nedir? Bunu ancak Vagif Bahmanli gibi büyük bir şair görebilirdi.
Vagif Hocam, kalemimize kurban!
Öğretmen Abulfas’ın olumlu imajı şiirin her kıtasında daha da güçlenir. Okuyucu her kıtada ilerledikçe öğretmen Vagif’ten ne kadar harika bir insan olduğunu duyar. Kendisi için bir ders çıkarır ki bu tam da olması gereken şeydir.
Məsələn, növbəti bənddə deyilir:
“Əclaf da, paxıl da unudur kini,
Nadan fikrə gedir qanmayanda da
Üzü işıqlanır, adam sevinir,
Qardaş, sən adamı danlayanda da”.
Bu bəndə eyni zamanda Əbülfəs müəllimin rəhbər kimi kimliyinə də işıq düşür. Vaqif müəllim Əbülfəs müəllim tərəfindən danlanmağın böyük bir kayf olduğunu vurğulayır. Əslində, psixologiyada bunun adı “Mazoxistlikdir”. Bəlkə də, şair bir az mazoxist olmalıdır. Nə deyim?
Tək həqiqət var, doğrudan da, oxuduqca Əbülfəs müəllimin möhtəşəmliyinə heyran qalırsan. Görəsən, bu müsbət keyfiyyətləri indiyə qədər görən olmayıbmı? Görüblərsə, niyə demirlər? Ancaq yaxşı ki, elə Vaqif müəllim görüb. O şair müşahidəsini Vaqif müəllimdən başqası çətin edərdi.
“Son hesab xaliqin həddinə yetsə
Dua var dəryanın yaş balığında
Lap bir gün Allah da ziddinə getsə
Yenə usanmazsan yaxşılığından”.
Bəli, dini baxımdan belə Əbülfəs müəllimin ruhani dünyasının şahidi oluruq bu bənddə.
Vaqif müəllim Əbülfəs müəllimi elə bir zirvədə görür ki, Allahın belə istəmədiyi halda, o, öz tutduğu yaxşılıq yolundan dala bir addım da atmaz. Bu hiperbolik ifadə ilə Əbülfəs müəllimin yaxşılığının nə qədər sonsuz və dəyişməz olduğunu vurğulayır. Şair burada yadplanetli olur, fəzaya qalxır, dünya ilə bütün əlaqələri kəsir, bu işıqlı dünyanın parıltısına gözlərini yumur və ancaq şeir bitəndən sonra açır.
“Çürük kötükdə də pöhrə gücü var
Yaxşılıq suyuna çək iyrəncləri
Atan əvəzidir bütün qocalar
Balantək sevirsən bütün gəncləri”
Biz bu bənddə Əbülfəs müəllimin həm də insanlığa, bəşəriyyətə qarşı münasibətini görürük. Əbülfəs müəllimin qocalara və gənclərə olan münasibəti Vaqif müəllimin nəzərindən yayına bilməzdi. Bu da öz növbəsində onu cuşa gətirib, dəli edib.
Onu deyim, şeirin kulminasiya nöqtələri müxtəlif bəndlərdə ola bilir. Bu şeirin kulminasiya nöqtəsi əslində bir yox, bir neçə yerdədir. Hətta şeirin birinci bəndi də kulminasiyadır. Görün, şeir necə möhtəşəm, sevgi ilə başlayır: “Əbülfəs müəllim, dilinə qurban”.
Di gəl, bu bəndi də qeyd etməmək mümkün deyil:
“Bəlkə, sənə görə açılır səhər
Harda varsan orda xeyir dolaşır
Düşəndə axşamlar, qarışanda şər
Qanadın altına xeyir doluşur”.
İlahi, necə də möhtəşəmdir?
Bəlkə, sənə görə açılır səhər…
Bu bəndi oxuyanda adam istəyir desin ki, Vaqif müəllim, verin qələminizi yalayım.
Əgər bu söz bir qadına deyilsəydi, heç bəlkə də, bu qədər möhtəşəm olmazdı. Bu sözü ehtiraslı edən bir kişinin dilindən başqa bir mötəbər kişiyə deyilməlidir. Bu şeiri oxuyan elə qadınlar ola bilər ki, Əbülfəs müəllimə paxıllıq edər, Vaqif müəllimi də qınayar. Şair necə də müstəsna şəkildə amansızdır, Allah!
Nəhayət, Əbülfəs müəllimin timsalında həqiqi insanın necə olmasından bəhs edən bu şeir bu bəndlə bitir:
” Bir taş yığınından bir kale inşa edersin.
Birçok insan… herkeste bu alışkanlık yoktur.
Kardeşim, lütfen bir dakika dur.
Zaten kötü bir şey yapamazsın?!”
Bu şiir sadece bir kişiyi övmekle ilgili değil – bir iyilik felsefesi sunuyor . Eğer bir kişi kötülüğe iyilikle karşılık verebiliyorsa, o zaman artık sıradan değildir. Burada yazarın yaklaşımı bir tür tasavvufa veya derin hümanizme değiniyor .
Ama bu şiir gerçeklikte asla bitmez. Bu şiir şairin yaratıcılığının zirvesi, okuyucuların duygularının bir aynasıdır. Ve bu şiirin sembolizmle dolu olan bu kıtasının ilk kelimesi şöyledir.
Taş yığınından kale inşa etmek – zor koşullarda bile olumlu sonuçlar yaratmanın metaforu.
Evet, Vagif hoca boşuna tek bir söz söylemedi.
Bana öyle geliyor ki Vagif Muallim’in kendisi de bu ihtişamın farkında. Kim ne derse desin, her şey ortada. Belki de Vagif Muallim her gece bu şiiri kendi kendine okuyor ve şiirin hazzını yaşıyor, şiir için baskıya maruz kalmanın hislerini bir kez daha hatırlıyor.
Kendi kendine şöyle diyor:
“ Devam 37, daha keskin, daha ciddi!”
Orhan Saffari
