“Avropa ABŞ olmadan yaşaya bilərmi? Nathalie Tocci ilə müsahibə

-Trampın Ukrayna siyasətindəki kəskin dəyişiklikdən sonra Avropanın nəhayət Amerikadan müstəqilliyini əldə etməli olduğuna dair çağırışlar artıb. Beləliklə, Avropa ABŞ olmadan yaşaya bilərmi?

-Söhbət dünyanın 27 ən varlı və firavan ölkəsindən ibarət Avropa İttifaqından gedir və belə olan halda, təbii ki, biz Amerikasız da rahatlıqla yaşaya bilərik. Bununla belə, tarixə və indiki reallığa nəzər saldıqda, ötən əsrin böyük hissəsini hərbi cəhətdən Amerikaya arxalanan Avropanı görürük. Amerikadan bu asılılıq təkcə fiziki və maddi imkanlar baxımından deyil, həm də Avropa və Amerikadan psixoloji asılılıqdır. Bu gün əksər Avropa liderlərinə “ABŞ olmadan özümüzü qoruya bilərikmi?” sualı verilir. Soruşsanız, alacağınız cavab 100% “yox” olacaq. Təbii ki, biz avropalılar olaraq Amerika kimi böyük dövlətin dəstəyini hiss edərək həyatımıza davam etmək istərdik. Amma bir səhər yuxudan oyandıq ki, biz əvvəlki kimi Amerikaya artıq etibar və ya güvənə bilmirik. Həm fiziki, həm də psixoloji cəhətdən hazırlaşmalı olduğumuz şey Amerikasız dünyanın 27-ci ən zəngin ölkəsi olaraq özümüzə baxa bilməkdir.

-Avropa İttifaqı iqtisadi cəhətdən özünü təmin edən böyük gücdür. Ancaq təhlükəsizlik məsələsində eyni şeyi deyə bilmərik. Bəs Amerikasız Avropa özünü necə təhlükəsiz hiss edə bilər?

-Bunun öhdəsindən gəlməyin yeganə yolu təhlükəsizliyə daha çox sərmayə qoymaqdır. Hazırda Avropa ölkələri ümumi milli məhsullarının 2 faizini təhlükəsizlik xərclərinə ayırır. Gələcəkdə bunu daha da artıra bilsələr, düşünürəm ki, hərbi sahədə kifayət qədər bacarıq əldə edəcəklər. Təbii ki, məsələ təkcə onların nə qədər hərbi gücə malik olacağından getmir, bu hərbi gücün necə istifadə olunacağı Avropa ölkələri arasında tamamilə yeni bir kommunikasiya və koordinasiya sisteminin qurulmasını tələb edəcək. Və daha önəmlisi odur ki, biz Avropa ölkələri olaraq təkcə təhlükəsizliklə bağlı hər şeyi etməli deyilik. Amerika indi NATO-dan üz döndərə bilər. Amma hələ də Türkiyə, Kanada, Norveç və İngiltərə kimi NATO müttəfiqləri olan və bizi dəstəkləyəcək, Avropanın təhlükəsizliyini düşünüb dəstəkləyəcək ölkələr var.

-Fransa prezidenti Makron uzun müddətdir ki, “əsl Avropa ordusuna” təkan verir . Beləliklə, sizcə, həqiqətən də özünü təmin edən Avropa ordusu yaratmaq mümkündürmü ?

-Mən buna Avropa ordusunu sıfırdan qurmaq kimi baxmıram. Amerikanın təsiri bir yana qalsın, Avropa ölkələri zamanla həm öz aralarında, həm də NATO əməkdaşlığında təhlükəsizlik baxımından bir çox imkanlar inkişaf etdiriblər. Ona görə də mən sıfırdan Avropa ordusunun yaradılması ideyasından çox, mövcud ixtisas və təcrübədən istifadə edərək, bütün Avropa ölkələri ilə daha sıx təmasda olmaqla potensialımızı daha yüksək səviyyəyə çatdırmaq fikrinə daha yaxınam. Hesab edirəm ki, Avropa qitəsində, xüsusən də bizim yanımızda müharibə gedəndə bu səy göstərilməməlidir.

-ABŞ və Rusiya həm münasibətləri yaxşılaşdırmaq, həm də üç illik müharibəyə son qoymaq üçün Ər-Riyadda görüşdülər. Amma nə Aİ, nə də Ukrayna bu danışıqlara dəvət olunmayıb. Avropalılar Ukraynadakı müharibə ilə bağlı ABŞ-Rusiya danışıqlarından uzaqlaşmalıdırlarmı? Və onlar yenidən necə qarışa bilərdilər?

-Mən əmin deyiləm ki, biz Avropa olaraq bu danışıqlarda iştirak etməliyik. Çünki bu, iki ölkə, yəni Ukrayna və Rusiya arasında baş tutmalı olan görüşdür. Hazırda ABŞ Ukrayna ilə həm qiymətli metallar, həm də başqa yollarla razılaşmağa çalışır, eyni zamanda Rusiya ilə münasibətləri normallaşdırır. Bəs biz avropalılar nə edirik ki, mən Avropalı olmağa Türkiyəni də daxil edirəm. Nə istədiyimizi, nəyə nail ola biləcəyimizi, qırmızı xətlərimizin nə olduğunu müəyyən etməliyik. Burada ABŞ-ın hərəkətlərinə görə formalaşmaqdansa, öz münasibətimizi və mövqeyimizi müəyyən etməliyik.

-Biz köhnə ittifaqların dağıldığı və tamamilə yeni ittifaqların yarandığı bir dönəmdən keçirik. Bəs siz Türkiyəni bu yeni qurulan düzəndə harada görürsünüz?

-Mən Türkiyəni həmişə bir Avropa ölkəsi kimi görmüşəm. Türkiyənin Avropanın təhlükəsizliyinin təmin olunmasında böyük töhfəsi var. Onun NATO ilə möhkəm əməkdaşlığı, həm Ukrayna, həm də Rusiya ilə diplomatik əlaqələr saxlaması təqdirəlayiqdir. Türkiyənin təkcə Avropada deyil, bölgədə, xüsusilə də Suriyada çox mühüm rolları var. Məhz bu səbəbdən Türkiyə ilə daha yaxından əməkdaşlıq etməmək həm Türkiyə, həm də Avropa Birliyi üçün tamamilə intihar olardı. Ümid edirəm ki, insanlar bu həyati əhəmiyyət kəsb edən əlaqələri növbəti səviyyəyə çıxarmaq üçün doğru zaman olduğunu və bu istiqamətdə addımların atılacağını anlayacaqlar.