Yazıçı niyə müxalifətçi ola bilməz? - Orxan Saffari yazır

Əlbəttə, yazıçı siyasətə qoşula bilər, qoşulmalıdır da, ancaq konkret olaraq siyasətçi olursa, demək, həm də yazıçı ola bilmir. Bu, təxminən yazıçı ola bilməyən adamın tənqidçi olmasına bərabərdir, istedadsızlığı, bəxtsizliyi siyasi obraz altında gizlətmək cəhdidir.

Azərbaycanın müxalifət düşərgəsində də ortababdan aşağı bir xeyli yazıçı-şair var, məsələn, onlar elə bilir, əslində, çox böyük istedad sahibləridir, ancaq iqtidar sıxışdırır, adamlar onları oxumaqdan qorxur deyə kölgədə qalıblar. Əlbəttə, o cür adamları bu cür fikrə siyasi bütpərəstlik gətirib çıxardır. İstənilən halda içində büt olan şəxs böyük ola bilməz.

Ümumiyyətlə, bütün ideologiyalar yazıçı təbiətinə ziddir. Yazıçı vətəni sevə bilər, amma milliyyətçi olursa, problemdir. Söz yox, dünya ədəbiyyat tarixi doludur ideologiyaya sahib yazıçılarla. Biri milliyyətçidir, Turan qurur, biri də nə bilim, hərə bir şey edir. Bütün bunlar isə bir az gizlənmək, heç olmasa, bu cür böyük görünmək cəhdləridir. Məsələn, Sovetlərdə əksər yazıçı-şairi böyük göstərən məsələ həm də bu idi:

Üstəlik, ədalətsiz cəmiyyətlərdə adi bir adamın da sadə bir həqiqəti deməyi onu qəhrəmana çevirə bilir. Bu cür münbit şərait isə yazıçı üçün daha da alverişli vəziyyətdir. Məhz elə həm də bu səbəb böyük yazıçılar üçün bu cür məsələlər maraqlı olmur, əlində alət olur. Başqa cür desək, həqiqi yazıçıların siyasi xarakteri ola bilməz. Bu, adi adamlarda xaraktersizlik, mövqe dəyişikliyi kimi görülsə də, qələm adamı üçün tam da belə deyil. Ancaq bunu da izah etmək, demək olar, mümkünsüzdür.

Yazıçı siyasi seçim qarşısında da hər zaman oxucu qoyub, daim yazıçıdan mövqe gözlənilib. Böyük yazıçılar üçün nəinki siyasət, belə lap dünya da boşdur. Konkret desək, dünya tarixində belə bircə nəfər də böyük siyasətçi, inqilabçı olan olan yazıçı yoxdur. Əlbəttə, söz yox, istənilən ortabab yazıçının belə içində hansısa formada basdırılmış bir üsyan var, ancaq bu üsyan siyasi müxalifətə çevrilirsə, demək, problem var. Belə şeylər yazıçını bir az da kütləşdirir. O da doğrudur, tarixdə siyasətçilərin yaxşı yazıçı olduğu halları var, ancaq yaxşı yazıçı heç vaxt siyasi tərəfdən sonadək mübariz ola bilmir.

İstənilən halda ədəbiyyatın siyasətlə vəhdət təşkil etməsi yazıçını vətəndaş mövqeyindən kənara çıxartmamalıdır.

Əgər başda deyiləni də sonda demək lazımdırsa, belə demək olar: