Son illərdə Azərbaycanın iqtisadi landşaftında müşahidə olunan dinamik dəyişikliklərdən biri şəbəkə marketlərinin sürətli inkişafıdır. Qeyri-neft sektorunun əsas dayaqlarından olan bu sahə, vergi daxilolmalarının artması, daxili istehsalın stimullaşdırılması və pərakəndə ticarətdə şəffaflığın təmin olunması baxımından mühüm rol oynayır. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatı məhsullarının satışında effektiv platforma kimi çıxış edərək fermerlər üçün yeni bazar imkanları yaradır.
Şəbəkə marketləri yalnız ticarətin modernləşməsi ilə kifayətlənmir, həm də qadınlar və gənclərin məşğulluğuna əhəmiyyətli töhfə verir. Əvvəllər sosial və ailə məhdudiyyətləri ilə üzləşən qadınlar bu marketlərdə kassir, satıcı və menecer kimi vəzifələrdə çalışaraq iqtisadi müstəqillik və sosial aktivlik qazanırlar. Növbəli iş rejimi onlara ailə və iş həyatını balanslaşdırmağa şərait yaradır, xüsusilə regionlarda bu imkanlar qadınların cəmiyyətdə daha fəal iştirakına təkan verir.
Ənənəvi olaraq, qadınların məşğulluğu ailə öhdəlikləri və sosial stereotiplərlə məhdudlaşırdı, amma şəbəkə marketləri onlara kassir, satıcı, menecer kimi vəzifələrdə işləmək imkanı verərək iqtisadi müstəqilliklərini artırır və ailə ilə iş həyatını uyğunlaşdırmağa kömək edir. Bu, xüsusilə bölgələrdəki qadınlar üçün sosial fəallığı artırır.
Eyni zamanda, şəbəkə marketləri gənclər üçün ilk peşə təcrübəsi, karyera başlanğıcı və inkişaf imkanları təqdim edir. Təlim proqramları və mentor dəstəyi sayəsində gənclər peşəkar bacarıqlar qazanır və idarəetməyə qədər irəliləyə bilirlər. Bu, onların əmək bazarına inteqrasiyasını asanlaşdırır və sektorun sosial əhəmiyyətini artırır.
Tanınmış market şəbəkələri olan “Bravo”, “Araz”, “Oba” və “Bolmart”ın yalnız paytaxtda deyil, bölgələrdə də sürətlə yayılması istehlakçılar üçün rahatlıq yaratmaqla yanaşı, minlərlə insana iş imkanı təqdim edir. Bu imkanlardan əsasən qadınlar və gənclər faydalanır, bu da onların əmək bazarına inteqrasiyasını asanlaşdırır.
Dünya təcrübəsi də göstərir ki, pərakəndə ticarət məşğulluğun əsas mənbələrindən biridir. Məsələn, İndoneziyada 27 milyondan çox insan bu sahədə çalışır, Türkiyədə qadınların əmək bazarına iştirakı 30%-i ötüb, Polşada isə Biedronka marketlər şəbəkəsi 84 min nəfərlik komanda ilə fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda da bu model uğurla tətbiq olunur və sosial-iqtisadi baxımdan müsbət nəticələr verir.
İqtisadçı ekspert Rəşad Həsənovun fikrincə, şəbəkə marketlərinin inkişafı son 50 ildə qlobal miqyasda, Azərbaycanda isə son on ildə pərakəndə ticarətdə peşəkarlaşma, iqtisadi dövriyyənin şəffaflaşması və fiskal gəlirlərin artması ilə müşayiət olunur. O bildirir ki, bu marketlər əmək bazarının leqallaşmasına, meritokratiya prinsipinin güclənməsinə və istehlakçılar üçün keyfiyyətli, əlverişli xidmət mühitinin formalaşmasına töhfə verir.
İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirovun fikrincə, şəbəkə marketlərinin inkişafı qadınlar və gənclər üçün real və davamlı iş imkanları yaradır. Ekspert qeyd edib ki, bu sahə, bilik və bacarıqları yüksək olmayan, əmək fəaliyyətinə yeni başlayan şəxslər üçün əlverişli iş imkanları təqdim edir.
Onunun sözlərinə görə, bu cür məşğulluq imkanlarının mövcudluğu həm sosial, həm də iqtisadi baxımdan faydalıdır və əhalinin daha geniş təbəqələrinin əmək bazarına inteqrasiyasına şərait yaradır. Eyni zamanda, bu yanaşma işsizliyin azaldılmasına müsbət təsir göstərir.
Bu kontekstdə, Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu və onun tərkibindəki “Araz” supermarketlər şəbəkəsi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Şirkət, gənclərin işlə təminatında və onların peşəkar inkişafında mühüm rol oynayır. Hazırda “Araz”da çalışanların 46%-ni gənclər təşkil edir və 2023-cü ildə işə qəbul olunanların 67,3%-i gənclər olub. “Araz” təcrübəsi olmayan gənclərə də iş imkanı yaradır və onları müxtəlif təlim və təkmilləşdirmə proqramları vasitəsilə dəstəkləyir.
2024-cü ildə bu təlimlərdən 3000-ə yaxın gənc faydalanıb. Bundan əlavə, 2022-ci ildən fəaliyyət göstərən “Araz Akademiyası”nın “Karyerada ilk addım” adlı təcrübə proqramında 220-dən çox gənc iştirak edib və onlardan 76 nəfəri proqramı başa vurduqdan sonra şirkətdə daimi işlə təmin olunub. Bu təşəbbüs, ali təhsilli gənclərin əmək bazarına inteqrasiyasını asanlaşdırmaq və onlara real iş təcrübəsi qazandırmaq məqsədi güdür.
“Araz” supermarketlər şəbəkəsi, həmçinin qadınların peşəkar inkişafına dəstək məqsədilə “Qadının gücü” layihəsini həyata keçirir. Layihə çərçivəsində keçirilən master-klaslarda iştirakçılar rəhbər şəxslərin karyera təcrübəsi və tövsiyələri ilə tanış olurlar. Bu layihə, yüksək vəzifələrdə çalışan qadın rəhbərlərlə yeni başlayan xanım əməkdaşlar arasında dəstək və təcrübə körpüsü qurmağı hədəfləyir. Master-klaslar gənc qadınların liderlik bacarıqlarının inkişafına və motivasiyalarının artırılmasına xidmət edir.
Nəticə etibarilə, şəbəkə marketləri Azərbaycanda qadınlar və gənclər üçün real, davamlı və inklüziv məşğulluq imkanları yaradır. Bu sahənin inkişafı yalnız iqtisadi göstəricilərlə deyil, həm də sosial tərəqqi ilə ölçülür. Gələcəkdə bu imkanların daha da genişlənməsi üçün insan kapitalına sərmayə qoyuluşu və sosial yönümlü yanaşmalar mühüm rol oynayacaq.
Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu, gənclərin inkişafına və maarifləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirir, təhsil imkanlarını genişləndirir və müxtəlif sosial layihələr həyata keçirir. Bu yanaşma həm biznesin, həm də cəmiyyətin inkişafına müsbət təsir göstərir. Ötən gün keçirilən Qadın Liderləri Zirvə toplantısında “OBA” marketlər şəbəkəsinin İdarə Heyətinin sədri Natəvan İbrahimova, “Lider qadın, yoxsa qadın lider?” panelində qadınların iqtisadiyyat və FMCG sektorunda oynadığı rolu vurğulayıb.
O, Veysəloğlu Şirkətlər Qrupunda qadınlar üçün əlverişli iş şəraiti yaradıldığını və “Qadının gücü” layihəsi çərçivəsində qadınların müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərdiyini qeyd edib. Zirvə toplantısında liderlikdə bərabərlik mövzusu müzakirə edilib və 500 liderin iştirak etdiyi bu tədbir, qadın liderlərin rolu barədə əhəmiyyətli müzakirələrə ev sahibliyi edib.
“OBA” marketlər şəbəkəsinin korporativ kommunikasiya bölməsinin müdiri Ülkər Qasımova bildirib ki, OBA Market MMC-nin uzunmüddətli inkişaf strategiyasının əsas istiqamətlərindən biri qadınların və gənclərin liderlik mövqelərinə irəliləməsi, inklüzivliyin və gender bərabərliyinin təmin olunmasıdır: “Bu, sadəcə kağız üzərində yazılmış strateji hədəf deyil, praktik nəticələrlə sübut olunan sistemli yanaşmadır.
Şirkətdə həyata keçirilən insan resursları strategiyaları qadınların və gənclərin potensialının aşkarlanması və inkişaf etdirilməsinə əsaslanır. Nəticədə, hazırda OBA Market MMC-nin əməkdaşlarının 45%-dən çoxunu qadınlar təşkil edir. Daha önəmlisi, rəhbər vəzifələrdə qadınların payı 30%-ə çatır ki, bu da gender stereotiplərinin aşılmasında mühüm addımdır.
Eyni zamanda, 35 yaşadək gənclər ümumi işçi heyətinin 70%-ni, rəhbər heyətin isə 75%-ni təşkil edir. Bu rəqəmlər şirkətin yalnız bu günün deyil, gələcəyin liderlərinə də investisiya qoyduğunu göstərir. Gənclərə yaradılan imkanlar təkcə istedad axtarışı deyil, həm də idarəetmə fəlsəfəsinin yenilənməsi, çevik qərarvermə mühiti və dinamik təşkilati mədəniyyətin qurulması deməkdir”.
Ü. Qasımovanın vurğuladığı əsas məqamlardan biri insan resurslarında tətbiq olunan motivasiya modelləridir:
“Şirkətdə yaradılan “Bürünc iş”, “Gümüş iş” və “Qızıl iş” mükafatlandırma sistemləri əməkdaşların gündəlik fəaliyyətinin dəyərləndirilməsinə əsaslanır və “görünmək” ilə “qiymətləndirilmək” hissini gücləndirir. “Ayın qalibi” proqramı isə xüsusilə mağaza heyəti üçün əlavə stimuldur və müştəriyönümlü xidmət mədəniyyətinə müsbət təsir göstərir.
Bununla yanaşı, idarəçi potensialına malik əməkdaşlar üçün təşkil olunan təlimlər həm bacarıqların inkişafına, həm də daxili yüksəlişə olan inamın artmasına xidmət edir. Bu təşəbbüslər əməkdaşlara səy göstərdikdə rəhbər vəzifələrə irəliləməyin mümkünlüyünü nümayiş etdirir.
Mütəmadi keçirilən rəhbərlərlə görüşlər idarəetmədə şəffaflığı və qarşılıqlı kommunikasiyanı gücləndirir, əməkdaşların fikirlərinin nəzərə alınmasına şərait yaradır. Eyni zamanda, KPI əsaslı bonus sistemi onların məqsədyönlü fəaliyyətini stimullaşdıraraq məhsuldarlığın artmasına səbəb olur.”
O, qeyd edib ki, bütün bu təşəbbüslər yalnız təşkilati performansın yüksəldilməsi deyil, eyni zamanda sosial təsirin artırılması məqsədi daşıyır. Qadınların və gənclərin iqtisadi həyata fəal qoşulması gender bərabərliyinin güclənməsinə, stereotiplərin tədricən aradan qalxmasına və daha demokratik iş mühitlərinin formalaşmasına şərait yaradır.
Ü.Qasımovanın fikrincə, bu yanaşma bir tərəfdən insan kapitalının effektiv inkişafına yönəlmiş olsa da, digər tərəfdən daha geniş sosial məqsədlərə – ədalətli, dayanıqlı və inklüziv cəmiyyətin formalaşmasına xidmət edir.
Dünyada şəbəkə marketləri yalnız pərakəndə satış sahəsində deyil, həm də iqtisadi inkişaf, iş imkanları və yerli istehsalçılarla əməkdaşlıq baxımından mühüm rol oynayır.
ABŞ-dakı “Costco” və “Walmart”, Braziliyadakı “Magazine Luiza” və “Carrefour”, Türkiyədəki BİM və A101, Avstraliyadakı “Woolworths” və “Coles” şəbəkələri yerli istehsalçılarla əməkdaşlıq edərək regional iqtisadiyyatı dəstəkləyir və iş imkanları yaradır. Həmçinin, BƏƏ və Cənubi Koreyada “Carrefour”, “Lulu Hypermarket” və “E-Mart” müştəri məmnuniyyətini artırır, yerli istehsalçılarla əlaqələri möhkəmləndirir və xarici bazarlara çıxışı dəstəkləyir.
Bu marketlər, iqtisadi inkişafı sürətləndirir, sosial məsuliyyətlərini yerinə yetirərək, gender bərabərliyi və inklüzivliyi gücləndirir.
Bu nümunələr göstərir ki, şəbəkə marketləri yalnız istehlakçı tələblərinə cavab vermir, həm də yerli iqtisadiyyata güclü təsir edərək sosial inkişafı dəstəkləyir. Onlar qadınlar və gənclərin peşəkar inkişafını təşviq edir, yerli istehsalçılarla əməkdaşlıq edərək məhsul qiymətlərini azaldır və iqtisadi stimul yaradır. Eyni zamanda, gender bərabərliyini gücləndirir və sosial inklüzivliyi artırır.
Şəbəkə marketlərinin inkişafı, digər ölkə təcrübələrindən faydalanaraq Azərbaycanda iqtisadi və sosial imkanların yaradılmasında vacib rol oynayaraq inkişafı sürətləndirə bilər. Şəbəkə marketləri işsizliklə mübarizə, qadın və gənclər üçün iş imkanları və yerli istehsalçılarla əməkdaşlıq baxımından əhəmiyyətlidir. Azərbaycanın bu sahəyə sərmayə qoyması, sosial inkişafı gücləndirə bilər.
Şəbnəm Rəhimova
Yazı Veysəloğlu Şirkətlər Qrupunun, Azərbaycan Mətbuat Şurasının və Ticarət Şəbəkələrinin İnkişafı İctimai Birliyinin “Orta və kiçik biznesin inkişafında pərakəndə sektorun rolu” mövzusundakı birgə müsabiqəsinə təqdim olunur.
