Yaşıl iqtisadiyyata keçid bütün dünyada ən aktual mövzulardan biridir.
Paris Sazişi dünya iqtisadiyyatının inkişafı üçün yeni trayektoriya təyin etdi və dekarbonizasiyaya doğru qlobal makrotrendi möhkəmləndirdi. Ekoloji fəlakətlərin artan zərərinə cavab olaraq ölkələr və korporasiyaların ekoloji siyasətində köklü dəyişiklər oldu. Azərbaycan beynəlxalq birliyin üzvü kimi bu sahədə də əksər təşəbbüslərdə birbaşa iştirak edir, lakin dayanıqlı iqtisadi inkişafla bağlı qarşıya qoyulan vəzifələrin həlli planetar miqyaslıdır və yalnız bu prosesdə bütün maraqlı tərəflərin birgə fəaliyyəti ilə mümkündür.
Azərbaycan iqtisadiyyatı və maliyyə sektoru üçün iqlim və ekoloji, o cümlədən sosial amillərdən qaynaqlanan risklər həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli dövr üçün aktualdır. Hava temperaturunun artması və yağıntı normasının dəyişməsi kimi fiziki iqlim riskləri daşqınlar, quraqlıqlar, torpaq sürüşmələri və istilik dalğaları kimi təbii fəlakətlərin tezliyi , o cümlədən intensivliyinə təsir edərək, iqtisadiyyatın və əhalinin bu risklərə qarşı həssaslığını artırır.
Bu risklər həmçinin maliyyə bazarlarında aktivlərə, dövlət və özəl investisiyalarına təsirsiz ötüşməyəcəkdir.
Bank sektoruna təsiri üzrə nümunəyə baxsaq, quraqlığın və su qıtlığının kənd təsərrüfatına mənfi təsiri, bankların kənd təsərrüfatı portfelinin keyfiyyətinə təsir edə bilər. Qlobal dekarbonizasiya çağırışlarından qaynaqlanan keçid riski və onun Azərbaycan iqtisadiyyatı, o cümlədən maliyyə sisteminə təsiri uzunmüddətli dövrdə qaçılmaz olacaqdır. Aşağı karbon və dekarbonizasiya ilə bağlı qlobal çağırışları nəzərə alaraq, Azərbaycanın istixana qazlarının azaldılması məqsədlərinə nail olmaq istiqamətində öhdəliyi həm dayanıqlı inkişafı dəstəkləyəcək, həm də qeyri-neft iqtisadiyyatına keçidin sürətləndirilməsi üçün mühüm zəmin yaradacaqdır.
Azərbaycan beynəlxalq ekoloji gündəliyin ayrılmaz iştirakçısı olmaqla, ətraf mühitin çirklənməsi, azalan təbii ehtiyatlar və artan tələbat fonunda dayanıqlı inkişafa nail olmaq üçün ekoloji inkişaf vektorunu həyata keçirərək “yaşıl” maliyyə bazarının formalaşdırılması prosesinə qoşulur.
Bu, səmərəli 182 strategiyanın formalaşdırılması və həyata keçirilməsi üçün “yaşıl” maliyyəyə keçid sahəsində toplanmış xarici təcrübənin diqqətlə öyrənilməsini tələb edir.
Təsadüfi deyildir ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”də 5-ci prioritet “Təmiz ətraf mühit və yaşıl artım ölkəsi” adlanır. Sənəddə ekoloji təmiz texnologiyaların tətbiqinə əhəmiyyətli yer verilməsi, tullantıların təkrar emalı və çirklənmiş ərazilərin bərpasının təşviqi, ekoloji baxımdan əlverişli olan “yaşıl” texnologiyaların tətbiqinin genişləndirilməsi ilə bağlı qarşıya konkret tapşırıqlar qoyulub.
Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) “yaşıl” inkişaf proqramını dəstəkləmək baxımından mühüm addım hesab olunan Dayanıqlı Maliyyə Yol Xəritəsi üzrə Fəaliyyət Planının (2022-2025) tətbiqinə başlayıb.
Azərbaycan üçün “yaşıl maliyyə” alətlərinin tam təhlili hələ aparılmasa da, aktivlərin şaxələndirilməsinin həm də vəsaitlərin artmasına səbəb ola biləcəyi ehtimal edilir.
Azərbaycanda ESG-nin gələcəyi bir sıra amillərdən, o cümlədən qanunvericiliyin inkişafı, ictimaiyyətin məlumatlılığı və şirkətlər, investorların marağından asılıdır. Davamlılıq üçün hüquqi bazanın inkişafı və gücləndirilməsi ESG-də irəliləyiş üçün əsas ola bilər. Azərbaycanda məcburi davamlılıq göstəricilərinin açıqlanması ilə bağlı məcburi hesabatın tətbiqi, şirkətləri ESG təcrübələrini fəal şəkildə həyata keçirməyə təşviq edə bilər.
Azərbaycanda “yaşıl” maliyyələşdirmənin həcmini və təsirini qiymətləndirmək üçün sistem və standartların işlənib hazırlanması “yaşıl” maliyyələşdirmənin inkişafında irəliləyişləri izləmək üçün həlledici əhəmiyyətə malikdir. Bu məqsədlə “yaşıl” maliyyələşdirmə bazarının monitorinqi və qiymətləndirilməsi metodologiyasının işlənib hazırlanması məqsədəuyğundur. İqtisadi artımla ətraf mühitin qorunması arasında seçim etmək məcburiyyətində deyilik. Bu iki məqsədə eyni vaxtda nail olmaq olar ki, bu da iqtisadi tərəqqiyə və ətraf mühitin qorunmasına töhfə verə bilər. Yaşıl maliyyələşdirmə bazarlarının inkişafı təkcə ölkənin davamlılıq sahəsində məqsədlərinə nail olmaq üçün maliyyə resurslarının səfərbər edilməsi və lazımi investisiyaların təmin edilməsi baxımından deyil, həm də ətraf mühit və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı maliyyə risklərinin idarə edilməsi, o cümlədən maliyyə dayanıqlığının yaxşılaşdırılması üsulu kimi əhəmiyyətlidir.
Yaşıl və ya ekoloji vergilər hökumətlərin davamlı təcrübələri təşviq etmək və ətraf mühitə zərər verən fəaliyyətlərə mane olmaq üçün həyata keçirdiyi maliyyə tədbirləridir. Bu vergilər ətraf mühitə ziyan vuran fəaliyyətləri daha bahalı və ekoloji cəhətdən təmiz alternativləri daha cəlbedici etməklə iqtisadi davranışı dəyişdirmək məqsədi daşıyır. Ümumi nümunələrə karbon vergiləri, plastik torba yığımları və sənaye çirkləndiricilərinə adi olan vergilər daxildir. Məqsəd istehsal və istehlakla bağlı ekoloji xərclərin daxililəşdirilməsi və bununla da daha yaşıl iqtisadiyyatın təşviq edilməsidir. Bu məsrəfləri mal və xidmətlərin bazar qiymətlərinə daxil etməklə, yaşıl vergilər müəssisələri və fərdləri ətraf mühitə təsirlərini azaltmağa həvəsləndirir. Yaşıl vergilərin arxasında duran əsas məqsəd ekoloji davamlılığı təşviq etmək, zərərli fəaliyyətlərin qarşısını almaq və ekoloji cəhətdən təmiz təcrübələri təşviq etməkdir. Bu vergilər çirklənməyə, resursların tükənməsinə və iqlim dəyişikliyinə səbəb olan davranışlara qarşı maliyyə maneəsidir.
Yaşıl vergilər ətraf mühitə zərər vuran fəaliyyətlərin dəyərini artırmaqla, müəssisələri və fərdləri daha davamlı alternativlər qəbul etməyə təşviq edir. Məsələn, karbon vergisi qalıq yanacaq istehlakını daha baha edir və bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidə səbəb olur. Bundan əlavə, yaşıl vergilər bərpa olunan enerji layihələri və mühafizə proqramları kimi ekoloji təşəbbüslərə yenidən investisiya edilə bilən gəlirlər yaradır.
Əslində, yaşıl vergilər davamlı seçimlərin həm mənəvi, həm də maliyyə baxımından ehtiyatlı qərar olduğu iqtisadi mühit yaratmaq məqsədi daşıyır və bununla da uzunmüddətli ekoloji tarazlığı gücləndirir. Yaşıl vergilər çirklənmənin azaldılmasını və təbii ehtiyatların qorunmasını təşviq etməklə, ətraf mühitə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bu vergilər ətraf mühitə zərərli fəaliyyətlərə görə maliyyə cəzaları tətbiq etməklə, biznes və fiziki şəxslər üçün karbon izlərini azaltmaq birbaşa iqtisadi stimul yaradır. Məsələn, karbon emissiyalarına vergilər qalıq yanacaq əsaslı prosesləri daha bahalı edir və külək, günəş enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidə səbəb olur. Bundan əlavə, yaşıl vergilər tullantıların əmələ gəlməsini azalda və enerji səmərəliliyini artıra bilər. Yığılan vergi gəlirləri tez-tez ətraf mühitin mühafizəsi layihələrinə yenidən sərmayə qoyulur və müsbət təsiri daha da artırır. Nəticədə, yaşıl vergilər iqlim dəyişikliyini azaltmağa, ekosistemləri qorumağa və davamlı gələcəyi təşviq etməyə kömək edir. Bu ikili effekt – ekoloji cəhətdən təmiz təşəbbüsləri maliyyələşdirərkən zərərli təcrübələrin qarşısını alır, yaşıl vergiləri ətraf mühitə nəzarət üçün güclü alətə çevirir.
Sual yaranır: “Yaşıl” iqtisadiyyat sadəcə ideya vəya həyata keçirilməyən bir layihə olaraq qalacaqmı? Sevindirici haldır ki, idarəetmə meqatrendlərinə nail olunub, bu istiqamətdə hərəkət artıq başlayıb, onu dayandırmaq mümkün deyil. Çünki ekoloji texnologiya qaydaları və tələbləri müasir inkişafın əsas mühərriklərindən biri kimi tanınır. “Yaşıl iqtisadiyyat” sabahın iqtisadiyyatıdır və məhz XXI əsrdə iqtisadi inkişafın hərəkətverici qüvvəsinə çevrilməlidir. İqtisadiyyatda mövcud vəziyyət ekoloji siyasət alətlərindən istifadə etməklə iqtisadiyyatın yenidən qurulması, resurs əsaslı inkişaf modelindən innovativ inkişafa keçidin həyata keçirilməsi üçün unikal “imkanlar pəncərəsi” təmin edir.
Beləliklə, Ekoloji maliyyə siyasəti iqtisadiyyatda böhran meyillərini aradan qaldırmaq üçün bir vasitə kimi fəal şəkildə istifadə edilə bilər.
Akşin Hüseynov
Xüsusi olaraq,
Gununsesi.info üçün
