Rusiyanın tanınmış müxalif siyasi liderlərindən olan Aleksey Navalni onun barəsində çıxarılan həbs qərarından sonra ilk məqaləsini yazıb.
Gununsesi.info xarici mətbuata istinadən həmin yazını sizə təqdim edir.
Uzun zamandır ki, bu mövzuda yazmaq istəyirdim. Elə isə yeni məhkəmə qərarından sinra ilk paylaşım bu olsun.
Təcrübi olaraq etiraf. Bu nifrəti və qorxunu yenməyim lazımdır. Bəlkə bu mövzuda mənə yardımçı ola bilərsiniz.
Kin. İnsanlar hər zaman bunun haqqında çok şey soruşurlar və yenə məktuplar belədir: Bəs, hakimdən nifrət edirsinizmi? Putinəmi, yoxsa hakiməmi daha çox nifrət edirsiniz? Həbsxanada aşılması gərəkli olan önəmli şey nifrətdir. Bunu daha öncə dəfələrlə söylədim.
Bunun çoxlu səbəbləri var. Bu durumda öz iqtidarınızı itirməyiniz proses üçün güclü bir katalizatordur. Yəni, nifrətin çılğına dönməsinə izacə versəniz, sizi öldürər və yeyər.
Ancaq dürüst olmaq gərəklidirsə, məndə nifrət var. Və başqa nə… İnternetin keçmiş adamları memi xatırladırlar: şiddətli, dəlicəsinə nifrət.
Və gerçəkdən də, “məhkəmələrdən” sonra oldu. Bu arada, mənə 19 illik onlardan deyil. Orada, əksinə, hər birimiz bir-birimizə şən şeylər yağdırmaq üçün yarışırdıq. Bütün proses boyu kimsə səsini yüksəltmədi. Bu, ən təhlükəli məhkəmə növüdür. 19 yaşında belə, səni lehimləyər və ona rəğbət bəsləməni təmin edər.
Yerli bölgə məhkəməsinin toplantılarından sonra çox qəzəbliyəm. Sadə hüquqi davalar var. Qanuni hiylələrə yer yoxdur. Hakimlər isə sadə və açıq şəkildə qara-qara danışırlar: Bu da ağdır, bax, arayışda yazılıb” və nümayişkaranə şəkildə qanunsuz qərarlar verirlər.
Ancaq heç olmazsa…
Bəzən dözə bilməyib hanısa “hakim” Smoylova qışqırıram. Ona böyük nifrətimlə nifrət edirəm. Ona kolondan polis-qanunsuz oğruları deyil.
Onlara əmr edən FSB məmurları deyil. Hətta çaşqınlığa uğrayacaqsınız. Putin deyil. Belə anlarda sevdiyim adamlardan nifrət edirəm. Kimin üçünsə bir dağdı, kimdən ötrü hırıltıya qədər qədər çəkişdi. Və bir zamanlar onları sevdiyim üçün özümə nifrət edirəm.
Görmək. Mən öz ŞİZOmda otururam, Natan Şaranskinin “Pisliklərdən qorxmayacağam” kitabını oxuyuram. Sizətəklif edirəm. Şaranski 9 il SSRİ-də zaman keçirdi. 1986-cı ildə dəyişdirildi. İsrailə getdi. Bir partiya qurdu. Müəzzəm bir uğur əldə etdi. Bütövlükdə o, soyuqqanlıdır. Yeri gəlmişkən, cəza kameralarında 400 gün keçirib. Onun necə sağ qalması ilə bağlı heç bir fikrim yoxdur.
Şaranski həbsi və istintaqı anladır.
1977-ci ilə. O zamanlarda mənim 1 yaşım vardı. Onun ktabı 1991-ci ildə SSRİ-də nəşr edilib. Həmin zaman 15 yaşımda idim.
İndi isə 47 yaşım var. Onun kitabını oxuyarkən bəzən “özəl dosyemi oxuyuram” hissini yatırmaq üçün hərdən başımı bulayıram.
Örnək üçün ŞİZO/PKT binası tikanlı məftillər arxasında ayrıca kazarmadır. ŞİZAOdakı maksimum proses 15 gündür.
Ard-arda bir neçə “on beş”dən sonra israrçı bir pozucu 6 ay müddətində PKT-yə köçürülərkən təəccübləndmədim. Birə-bir.
Ön sözdə (xatırladıram, bu, 1991-ci ildir) Şaranski yazır ki, məhz həbsxanalarda azad düşüncə virusu qorunub saxlanılıb və o, DTK-nın “bu virusa qarşı antidot” tapmayacağına ümid edir. Şaranski səhv edirdi. Antidot tapılıb. Bəli, elə indi, 2023-cü ildə Rusiyada Brejnev-Andropov dövründəkindən daha çox siyasi məhbus görünür. Bəs KQB-nin bununla nə əlaqəsi var? Ölkəmizdə xüsusi xidmət orqanlarından olan şəxslərin başçılıq etdiyi sürünən və aşkar çevriliş olmayıb. Onlar demokrat-islahatçıları ondan uzaqlaşdıraraq hakimiyyətə gəlmədilər. Sami. Özlərini çağırdılar. Onları özləri dəvət etdilər. Seçkiləri necə saxtalaşdırmağı özlərinə öyrədiblər. Bütün sənayelər tərəfindən əmlakı necə oğurlamaq olar?! Mediada necə yalan danışmaq olar?! Özünüz üçün qanunları necə dəyişdirmək olar?! Müxalifəti güclə necə sıxışdırmaq olar?! Və hətta axmaq orta müharibələri necə təşkil etmək olar?!
Buna görə də, özümə kömək edə bilmirəm və şiddətlə, ölkəmizin 90-cı illərin əvvəllərində əldə etdiyi tarixi şansı satanlara, içənlərə, puç edənlərə dəlicəsinə nifrət edirəm. “Tanya və Valya” ilə Yeltsinə, Çubaysa və Putini hakimiyyətə gətirən digər korrupsioner ailəyə nifrət edirəm.
Nədənsə islahatçı dediyimiz fırıldaqçılara nifrət edirəm. İndi gün kimi aydın olur ki, onlar intriqalardan və öz rifahlarından başqa heç nə ilə məşğul olmayıblar. Daha hansı ölkədə “islahat hökumətinin” bu qədər naziri milyonçu və milyarder olub? Ən axmaq avtoritar konstitusiyanın müəlliflərinə nifrət edirəm, biz axmaqlar onu demokratik kimi satdıq, hətta o zaman prezidentə tam hüquqlu monarx səlahiyyətləri verdik.
Mən hər kəsə xüsusilə ona görə nifrət edirəm ki, hətta qanunsuzluğun əsaslarının aradan qaldırılmasına – məhkəmə islahatının aparılmasına ciddi cəhd belə olmayıb, bunsuz bütün digər islahatlar uğursuzluğa məhkumdur. Mən indi bunu çox öyrənirəm. 1991-ci ildə, hələ RSFSR-də, məhkəmə islahatının yaxşı konsepsiyası qəbul edildi, ancaq artıq 1993-cü ildə “yuxarıdan-aşağıya” (iyerarxik) məhkəmə sisteminin qurulmasına yönəlmiş əks islahatlar başladı. Onda bütün siyasi qüvvələr ədalətli mühakimə olunmasını istəyirdi. Cəmiyyətdə tam konsensus. Müstəqil məhkəmə sistemi yaradılsaydı, o zaman qəsb etmək qeyri-mümkün və ya çox çətin olardı. Odur ki, səhv etməyin: indi məşhur olaraq günahsızlara 8-15-20 il cəza verən şey Putindən çox əvvəl qurulmağa başladı. İndi də aydındır: 90-cı illərin Kremldə və hökumətində heç kim müstəqil məhkəmə istəmirdi. Çünki belə bir məhkəmə korrupsiyaya, seçkilərin saxtalaşdırılmasına, qubernatorların, bələdiyyə sədrlərinin alınmaz şahzadələrə çevrilməsinə mane olacaqdı.
Müasir tariximizin ən dramatik dönüş nöqtələrindən birinə – 96-cı il saxta prezident seçkilərinə hərtərəfli dəstəyi təmin edən “müstəqil media”ya və “demokratik ictimaiyyətə” nifrət edirəm.
Yenə deyirəm, mən o zaman bütün bunların fəal tərəfdarı olmuşam. Seçkilərin saxtalaşdırılması yox, təbii ki, o zaman da xoşuma gəlməzdi, amma bunu görməmək üçün hər şeyi etdim və seçkilərin ümumi ədalətsizliyi məni zərrə qədər də narahat etmədi. İndi biz bunun əvəzini ödəyirik ki, 1996-cı ildə biz hesab edirdik ki, seçkilərin nəticələrinin saxtalaşdırılması heç də həmişə pis hal deyil. Son vasitələrə haqq qazandırdı.
Mən oliqarx Qusinskiyə nifrət edirəm (baxmayaraq ki, o, uzun müddətdir ki, oliqarx olmayıb), dissidentlərin təqibinə cavabdeh olan KQB rəhbərinin müavini Bobkovu cəsarətlə işə götürüb. Onda onlara elə gəldi ki, bunlar zarafatdır: ha ha, günahsızı həbs edib, indi də mənim üçün işləyir. Bir növ cücərtidəki ayıya bənzəyir. Yəni nəinki lüstrasiya yox idi – əclaflara həvəs var idi. İndi isə sözün əsl mənasında, gənc işçi kimi Bobkovun yanında işləyənlər Yaşini*, Kara-Murzanı* və məni həbs edirlər.
Tez-tez eşidirik ki, Yeltsin hökuməti parlamentdə kommunistlərin onlara qarşı çıxdığı üçün heç nə edə bilmədi. Buna baxmayaraq, bu, 1996-cı ildəki səhmlərə kredit hərraclarına mane olmadı. Amma nədənsə məhkəmə islahatları və xüsusi xidmət orqanlarının islahatı mane oldu.
Mən 1991-ci ildə (dəyişmədən sonra) və 1993-cü ildə (parlamentin icrasından sonra) mütləq hakimiyyətə malik olan və aşkar demokratik islahatlara belə cəhd etməyən Rusiyanın bütün rəhbərliyinə nifrət edirəm. Çexiyada (indi demokratiyanın olduğu və orta əmək haqqı 181 min rubl), Polşada (demokratiya və 179 min rubl), Estoniyada (demokratiya və 192 min rubl), Litvada (demokratiya və 208 min rubl) və s. Şərqi Avropa ölkələri. Təbii ki, o zaman hakimiyyətdə müxtəlif adamlar var idi. Həm də çox yaxşı, dürüst, səmimi. Amma bu kiçik bir azlıqdır ki, onun çıxılmaz və uğursuz mübarizəsi bizə o zamankı hakim elitanın korrupsiyasını və vicdansızlığını daha yaxşı göstərir.
Bu, 2011-ci ildə Putinlə deyil, Yeltsin, Çubays, oliqarxlar və özlərini “demokrat” adlandıran bütün komsomol-partiya dəstəsi ilə 1994-cü ildə Avropaya yox, Orta Asiyaya getdik. Avropa gələcəyimizi “milyonçular adası” Sent-Bartdakı “Tani və Vəli” villalarına dəyişdik. Və Putinin bədnam KQB/FSB zabitləri siyasi postlara sərbəst giriş əldə etdikdə onların heç nə etməsinə ehtiyac qalmadı. Sadəcə, ətrafa baxın və təəccüblə qışqırın: nə, belə də mümkün idi? Və əgər oyunun qaydaları elədirsə ki, oğurlaya, yalan danışa, saxtalaşdıra, senzura edə biləsən və bütün məhkəmələr bizim nəzarətimizdədirsə, deməli, biz buradayıq, düşünək, kifayət qədər yaxşı dönə bilək.
Keçini kələm anbarına buraxdıq, sonra onun bütün kələmi yeməsinə təəccüblənirik. Keçidir, missiyası və məqsədi kələm yeməkdir, prinsipcə ağlına başqa heç nə gəlmir. Onu təşvişə salmaq faydasızdır. Beləliklə və Putinin FSB-dəki məmuru, prinsipcə, nəhəng ev tikməkdən, xoşuna gəlməyənləri həbs etməkdən başqa heç nə ağlına gətirmir və gələ bilməz. Keçiyə dözə bilməsəm də, onu kələm anbarına buraxanlara şiddətlə və dəlicəsinə nifrət edirəm.
Baxmayaraq ki, əlbəttə ki, başa düşürəm ki, heç kimə nifrət etməmək daha yaxşıdır, amma bunu təkrarlamamaq barədə düşünmək. Və burada ən böyük qorxuma gəlirəm. Mən, sadəcə inanmıram, amma bilirəm ki, Rusiyanın daha bir şansı olacaq. Bu, tarixi prosesdir. Yenə yol ayrıcında olacağıq.
Dəhşət və soyuq tər içində gecələr çarpayıma tullanıram, mənə elə gəlir ki, yenə şansımız var idi, amma yenə də doxsanıncı illərdə olduğu kimi getdik. Göstəriciyə görə “məqsəd vasitələrə haqq qazandırır”. Hələ kiçik hərflərlə yazılan yerdə: “seçkiləri saxtalaşdırmaq həmişə pis iş deyil”, “bu adamlara bax, yaxşı, hansı münsifdir”, “oğru olması önəmli deyil, texnokratdır. Velosiped yolları üçündür”, “bu insanlara sərbəstlik verin, bunu seçəcəklər”, “hökumət hələ də Rusiyada yeganə avropalıdır” və digər aydın avtoritarizm hikmətləri.
90-cı illər haqqında yazdıqlarım nə tarixi bir məşq, nə düşüncə, nə də mənasız sızıltı deyil. Bu, Avropa yolunun və demokratik inkişafın bütün tərəfdarlarının siyasi strategiyasının ən mühüm və ən aktual məsələsidir. Bilirsiniz, Aleksey Venediktov* və Kseniya Sobçak haqqında apardığımız araşdırma ilə bağlı müxtəlif fikirlərin geniş seçimi məni çox təsirləndirdi. Onlar Vahid Rusiya üçün ümumi fond rolunu oynayan büdcə fondundan on və yüz milyonlarla rubl aldılar. Üstəlik, Venediktov birbaşa müşahidə qərargahına rəhbərlik etdiyi və səslərin oğurlanmasını birbaşa təşkil etdiyi vaxtda 550 milyon alıb. O, bir şəxs, təşviqatçı və elektron səsvermənin nəzarətçisi idi, məqsədi sizin səsinizi götürmək və onu Vahid Rusiya yığınına qoymaqdır. DEG saxtakarlıqları hərtərəfli sübut edilmişdir və heç bir şübhə doğurmur. Beləliklə, məni təəccübləndirdi ki, hələ də xeyli sayda insanlar var ki, onlar üçün nə “obşçakdan pul və saxta seçkilər” sxeminin elementləri, nə də “seçkilərin saxtalaşdırılması zamanı obşçakdan pul” birləşməsi nə nüfuzdan salır. Bəli, bir az axmaqlıqdır. Bəli, orada nəsə qızışdırıldı, amma saxtakarlıqlara görə ona pul ödənilməsinə dair heç bir dəlil yoxdur – sadəcə, pul veriblər və sadəcə, saxtalaşdırıblar. Bütün bunlar mamontların dövründə olub. 2019-cu ildə başlamışdır. Artıq heç kim xatırlamır. Fərqi yoxdur, əsas odur ki, indi “müharibənin əleyhinədir”. Mövzu ilə bağlı tvitlərin birində nə qədər aydın yazılmışdı: “Bu nədir?” milli ideya kimi.
Bu, özəl bir nümunədir, ancaqMurzaqulov*la bağlı durum, Xodorkovskinin* silaha sarılmaq və Priqojinin dəstələrinə qoşulmaq çağırışları kimi, mükəmməl şəkildə göstərir ki, indi də 1923-cü ildəki basqılar, həbslər və müharibələr fonunda bizim prinsiplərə sadiqliyimiz hələ də şübhə altındadır və çoxları tərəfindən sadəlövh, romantik və ümumiyyətlə, “ağ xalatlı” kimi qəbul edilir.
Şəxsi sədaqət, korporasiyaya mənsub olmaq, köhnə dostluqlar çoxları tərəfindən daha önəmli hesab olunur.
Mən, heç bir halda Aleksey Venediktovu güllələməyi, asmağı, saçını səliqə ilə kəsməyi təklif etmirəm. Heç bir vəhşiliyə ehtiyac yoxdur. Ancaq siz onun etdiklərini (və edir ki, DEG-in saxtalaşdırılmadığını söyləməyə davam edərək) TƏQDİM EDƏ BİLMƏZ və onu siyasi müttəfiq hesab edə bilməzsiniz. Çünki, bağışlayın, əgər bizim üçün səsimizi Vahid Rusiyaya satan siyasi müttəfiqdirsə, biz ümumiyyətlə kimik, nəyimizə?
Elədirsə, gedək, sadəcə Vahid Rusiyaya qoşulaq. Biz orada möhkəm Sobyaninistlərdən ibarət fraksiya yaradacağıq (mən onları özümə belə deyirəm), təməl artıq var. Demək olar ki, hər FBK təhqiqatında müttəhimlər** dərhal xəyal komandasına haqq qazandırmağa tələsirlər: Kseniya Sobçak, Aleksey Venediktov, Maksim Katz* və keçmiş “Naşi”, indi isə nədənsə “Novaya qazeta”nın baş redaktoru Kirill Martınov* (Novaya Qazeta Avropanın baş redaktoru) , Rusiya Federasiyasında arzuolunmaz kimi tanınan – red.).
Hər şey yaxşı olacaq. Çoxlu pul olacaq. Biz möhkəm sobyaninistlər tələb edirik: pis Putini dərhal bizdən uzaqlaşdırın və bizə yaxşı Sobyanin və Mişustini, Şuvalov və Liksutovu verin.
Buna görə də çəkinməyin. Sabah yeni şans olacaq – həmin fürsət pəncərəsi, elə sabah bəzi yerlərdə seçkilərin ləğv edilməsinə və ya saxtalaşdırılmasına inananlarla (əks halda ekstremistləri seçəcəklər) hesab edənlərlə qarşılaşmalı olacağıq, jurnalistlərə rüşvət vermək normaldır. (“biz oliqarx dostumuzdan bu telekanalı almağı sadəcə xahiş etməmişik”), yaxşı olar ki, məhkəmələri qarmaqda saxlayın (“əks halda hakimlərə və andlı iclasçılara rüşvət verəcəklər”), hakimiyyətin kadr bazası dəyişdirilə bilməz ( “onlar peşəkardırlar, biz küçədən adam yığa bilmərik”) və sairə və s. Ta ki, o körpünün tikintisi üçün müqavilə tenderə yox, uzun müddətdir işlədiyimiz “etibarlı podratçıya” verilsin.
Və belə ideyaları olan insanlar heç nə Putinist, nə də kommunist olacaqlar – onlar yenə də özlərini demokrat və liberal adlandırmağa başlayacaqlar.
Real həyat mürəkkəb, çətin və xoşagəlməz insanlarla kompromislərlə doludur. Ancaq, ən azından biz özümüz fəal şəkildə xoşagəlməz adamlara çevrilməməliyik və şərait güzəştə getməmişdən öncə korrupsiyanı həyasız maxinasiyalarla qarşılamalıyıq.
Mən çox qorxuram ki, realpolitik şüarları altında prinsiplər uğrunda mübarizə yenidən uduzsun. Xahiş edirəm, bu nifrət və qorxudan necə qurtulacağımı mənə məsləhət verin. Bu haqda fikirlərinizi oxumaq mənə çox maraqlı olardı. Mən soruşacağam, əgər varsa, mənə poçtla rəy göndərəcəklər.
Mənə elə gəlir ki, indiyə qədər özünüzə sadiq qalmaqdan və çoxsaylı misallarla insanlara yorulmadan izah etməkdən gözəl bir şey düşünə bilməzsiniz (yeri gəlmişkən, Quryev * və Treysmanın “Aldanma diktatorları” kitabı rus dilində nəşr edilmişdir. , bu barədə çox şey var, çox tövsiyə edirəm) demokratik prinsiplər – praqmatizm, müstəqil məhkəmə sistemi, ədalətli seçkilər və hamının qanun qarşısında bərabərliyi – çiçəklənmə yolunda sərt real həyat üçün ən yaxşı mexanizmdir. Və gizli ümumi fond fondları və yaxşı bir diktatorun xəyalları bir kimera və sadəlövh cəfəngiyatdır.
Yalnız Rusiya müxalifətinin böyük əksəriyyətini heç bir halda saxta seçkiləri, yanlış məhkəmələri və korrupsiyanı qəbul etməyənlər təşkil etdikdə, biz mütləq yenidən gələcək şansı düzgün idarə edə bilərik. Belə ki, heç kim 2055-ci ildə ŞİZO-da Şaranskinin kitabını oxuyub düşünməsin: vay, hər şey mənim kimidir.
Hər gün biz sizə Rusiyada və dünyada baş verənlərdən danışırıq. Jurnalistlərimiz gerçəkləri sizə göstərməkdən çəkinmirlər.
Hakimiyyətin davamlı olaraq nəyisə, o cümlədən doğruları söyləməyi qadağan etmək istədiyi ölkədə əsl jurnalistika ilə məşğul olmağa davam edən nəşrlər olmalıdır.
Sizin dəstəyiniz bizə, Novaya qazeta, belə bir nəşr olaraq qalmağa kömək edəcək. Elə indi də Rusiyada jurnalistikanın müstəqilliyinə öz töhfənizi verin.
Tərcümə: Arzu
