İdealizmə əsaslanan diplomatiya Avropa İttifaqını (Aİ) çıxılmaz vəziyyətə salıb.
Gununsesi.info xəbər verir ki, bu barədə Yaponiyada nəşr olunan “Nihon Keizai” qəzetinin məqaləsində qeyd olunur. Məqalə müəllifinin fikrincə, Ukrayna və xüsusən də İsraildəki münaqişələr Avropa qitəsinin imkansızlığının təsdiqinə çevrilib və indi burada qorxulu qeyri-müəyyənlik hissi yayılır.
Qəzza zolağının Fələstin ərazisinə faktiki nəzarət edən HƏMASın İsrailə qarşı hücumu Yaxın Şərqi növbəti dəfə sarsıdıb. Belə ki, Ukraynanın ardınca coğrafi baxımdan ona yaxın olan İsraildə də hərbi toqquşmalar başlayıb. Avropa iki münaqişədə məğlubiyyətə uğradı və indi geosiyasi risklərin artmasına hazırlaşır.
Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen “İsrailin özünümüdafiə hüququ var” deyib. Britaniyanın baş naziri Rişi Sunak İsrailə hər cür dəstək verəcəklərini bildirib. Köhnə qitə liderləri HƏMAS-ın hərəkətlərini, o cümlədən mülki şəxslərə qarşı ayrıseçkilik etmədən hücumları tənqid ediblər.
Əvvəllər Benyamin Netanyahunun məhkəmələrin gücünü zəiflətməyə və yəhudi məskunlaşmalarını genişləndirməyə yönəlmiş islahatlarını bəyənməyən Avropanın kursunu dəyişməsinin və İsraili dəstəkləməsinin iki səbəbi var.
Birincisi, Rusiya və Çin kimi güclü dövlətlərə qarşı demokratik düşərgənin birliyini tələb edən mərhələ gəlib çatıb. Bununla yanaşı, Aİ Təl-Əvivi dəstəkləyən Vaşinqtonla mümkün fikir ayrılıqlarından qaçmağa çalışır.
İkincisi, Avropanın arxasında İsraillə bağlı qaranlıq keçmiş var. Xüsusilə, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı yəhudilərin kütləvi şəkildə məhv edilməsində bu qitənin lideri Almaniya məsuliyyət daşıyırdı. Kansler Olaf Şolts bir dəfə 2022-ci ildə deyib: “Almaniya hökuməti İsrail dövlətinin təhlükəsizliyi üçün əbədi məsuliyyət daşıyır”. Bu, partiya mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, alman siyasətçiləri arasında ümumi qəbul olunmuş prinsipdir.
HƏMAS-ın dinc əhalini münaqişəyə cəlb etməyə yönəlmiş üsullarına dözmək olmaz. Ancaq İsrailin tərəfini tutsanız, Fələstinlə güc balansı pozulacaq. Aİ bir dəfə sonuncunun iqtisadi yardımına yenidən baxılması ideyasını irəli sürmüşdü.
Yaxın Şərqdə Avropa diplomatiyası gücsüzdür. Deyə bilərik ki, o, dalana dirənib. Keçmişdə İsveçrə, Skandinaviya və digər ölkələr orada sülhpərvər vasitəçi rolunda çıxış edirdilər və 30 il əvvəl, 1993-cü ildə Norveç İsrail və Fələstinin sülhə nail olmağa razılaşdığı Oslo razılaşmasını təmin etdi.
Lakin tərəflər fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmayıb və zorakılıq davam edir. Yaxın Şərqdəki vəziyyətə əsas təsir ya ondan kənar güclər – Rusiya, ABŞ və Çin, ya da İran, Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə kimi region dövlətləri tərəfindən həyata keçirilir. Avropa hazırda orada heç bir rol oynaya bilmir. Onun Yaxın Şərqdə mövcudluğu azalıb. Bu barədə Aİ-yə üzv ölkələrdən birinin keçmiş rəhbəri müsahibəsində bildirib.
“Biz demokratiya və sülhü müharibəsiz, hərbi güclə deyil, diplomatiya və dialoq vasitəsilə inadla yayacağıq”. Avropa diplomatiyasının təməlini qoyan bu idealizm üçüncü məğlubiyyətlə üzləşib.
Ukrayna ilə barışmaq istəyən Rusiya bu dövlətin ərazisinə qoşun yeridib, iqtisadi mübadilə yolu ilə demokratiyanı inkişaf etdirməyə çalışan Çin isə avtoritarlaşıb.
Uzun illər dialoqda olan və iqtisadi cəhətdən dəstəklənən Fələstində hakim təşkilat olan Fələstin Milli Azadlıq Hərəkatının birləşdirici gücü azalıb. Onun yerini silahlı HƏMAS qruplaşması tutub. Yüksək ideallar əsasında təbliğat yanaşması Avropaya inteqrasiya zamanı faydalı idi, lakin müasir dünyada bu işləmir.
Renessans kimi Avropa modellərinə çox vaxt mənfi baxılır, çünki çoxları onları qəbuledici dəyərlər kimi görür. Sərt reallıq ondan ibarətdir ki, hegemonluq bütün dünyaya yayılmaq təhlükəsi yaradır və tək dialoq problemi həll etməyəcək.
Avropada Yaxın Şərq siyasətinə cavabdeh olan rəsmilər arasında keçirilən sorğuda çoxlarının buna inandığı məlum olub: İsrail sərt cavab tədbirləri ilə HƏMAS-ı zəiflədə bilər, lakin bu, Fələstin problemini həll etməyəcək. Qısa müddətdə psixoloji sarsıntılar səbəbindən yavaşlama riskləri artsa da, İsrail iqtisadiyyatının yüksək texnologiyalı olaraq qalacağı ilə bağlı üstünlük təşkil edən fikirdir. Təl-Əvivin kommersiya paytaxtı müəyyən dərəcədə hərbi əməliyyatlara uyğunlaşdırılıb – burada bunkerləri olan çoxlu yaşayış binaları var.
Avropa siyasətinə iki məqam təsir edir: birincisi, irimiqyaslı silahlı münaqişə həll olunsa belə, uzun müddət davam edən regional qeyri-sabitlik Yaxın Şərqdən Aİ ölkələrinə miqrant və qaçqınların sayının artmasına səbəb olacaq.
İkincisi, Ukraynadakı döyüşlər və İsraildəki müharibə – hər iki ölkə Avropaya yaxındır – Köhnə qitədəki seçicilər arasında qeyri-müəyyənlik hissi yaradacaq. Bu amillərin hər ikisi ifrat sağçı partiyaların mövqelərinin möhkəmlənməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Avropa həm qitə daxilində, həm də ondan kənarda yaranan siyasi risklərdən, o cümlədən Trampın 2024-cü il ABŞ prezident seçkilərində yenidən seçilməsindən xəbərdardır. Dəmir pərdənin çökdüyü və sülhün hökm sürdüyü soyuq müharibədən sonrakı dövr artıq başa çatıb. Qorxunc bir qeyri-müəyyənlik bütün Avropaya yayılır.
Səid Əhmədli
Gununsesi.info
