PA-nın sabiq rəhbəri Ramiz Mehdiyevin ölkənin konstitusiya quruluşunu zorla dəyişdirmə və hakimiyyəti ələ keçirmə ittihamı ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunması böyük rezonansa səbəb olub.
Uzun illər milli təhlükəsizlik orqanlarında çalışmış Cavanşir Vəliyev bu haqqda yazıb.
Gununsesi.info Keçmiş MTN polkovnikinin “Ramiz Mehdiyev zorakılıqla hakimiyyəti əlı keçirmək üçün nə etməli idi?” başlıqlı qeydini təqdim edir:
Necə “zorla hakimiyyəti ələ keçirmək” (ümumi mexanizmlər)
1. Komandalar və əmrlərin ələ keçirilməsi
• Prezident/baş komandanın, ya da hökumət rəhbərinin əmrlərinə nəzarəti zəiflətmək üçün rəsmi və qeyri-rəsmi kanalları bloklamaq (məsələn, prezidentlə əlaqəni kəsmək, yalnış əmrlər vermək).
2. Açar infrastrukturun tutulması
• Televiziya/radio, rabitə mərkəzləri, aeroportlar, sərhəd-keçid məntəqələri, qərargah binaları, əsas yol-interyolların nəzarətə alınması — belə yerlərin ələ keçirilməsi icra hakimiyyətinə nəzarəti asanlaşdırır.
3. Hüquq-mühafizə orqanları və xüsusi xidmətlər üzərində təsir
• Daxili işlər, milli təhlükəsizlik, milli qvardiya və xüsusi təyinatlı qüvvələrin bəzi bölmələrini loyal etmək — bu, asayişi qorumaq adı altında faktiki icra hakimiyyətinin formalaşmasına gətirib çıxara bilər.
4. Hüquqi və inzibati manipulyasiya
• Məhkəmə, prokurorluq və inzibati qurumlara təzyiq göstərməklə rəsmi qərarları öz xeyrinə çevirmək; “prioritet” qərarları, fövqəladə vəziyyət elanları və s.
5. İctimai narazılığı və etirazları istiqamətləndirmək
• Kütləvi aksiyalar, məlumat manipulyasiyası və ya saxta təxribatlarla vəziyyəti qarışdırmaq; bu da ordu və polis qüvvələrini səfərbər etməyə əsas yarada bilər.
6. Maliyyə və resurslara nəzarət
• Həbs olunan və ya təzyiqə məruz qoyulan rəqiblərin maliyyə resurslarını məhdudlaşdırmaq, eləcə də xarici dəstək mənbələrini ələ keçirmək.
Hərbiçilərin və ordunun rolu — nə üçün vacibdir?
Ordunun rolu adi insanın yox, əsasən aşağıdakı səbəblərlə həlledicidir:
• Fiziki güc və silahlandırma: böyük miqyaslı hakimiyyət dəyişikliyi praktiki olaraq hərbi güc tələb edir — zirehli texnika, artilleriya, aviasiya və s.
• Qeyri‑mərkəzi dəstək: yalnız bircə bölmənin loyal olması kifayət etmir — komandanın və əsas hərbi korpusların (xoşcəhət) dəstəyi lazımdır.
• Komanda zənciri və lojalı komandanlıq: orduda əmrin icrası komandadan asılıdır — aparıcı komandirlərin dəstəyi olmadan hərbi əməliyyatlar davamlı olmaz.
• Sərhəd və hava məkanına nəzarət: xarici müdaxilələri və xaricə çıxışı məhdudlaşdırmaq üçün vacibdir.
• Qanuni örtük: hərbi personalın iştirakı olduqda, “sabitləşdirmə” və ya “səfərbərlik” kimi bəhanələr irəli sürülə bilər ki, bu da bəzi əhalidə və qurumlarda çaşqınlıq yarada bilər.
Bir şəxsin (məsələn, yüksək rütbəli məmurun) bu işi necə asanlaşdıra bilər
• Şəbəkə və təsir: uzun müddət idarəetmədə olmuş şəxslərin təhlükəsizlik qurumlarında, məhkəmələrdə, vəzifəli şəxslər arasında şəxsi əlaqələri olur — bu, əməl planlaşdırmaq üçün əsas yarada bilər.
• Xüsusi təyinatlı qüvvələrə çıxış: əgər həmin şəxs prezident administrasiyası kimi qurumlara nəzarət edibsə, xüsusi xidmət və təhlükəsizlik aparatları üzərində təsiri olmuş ola bilər.
• Məlumat və kəşfiyyat üstünlüyü: daxili kəşfiyyat kanallarına çıxış planların səmərəli icrasını asanlaşdırır.
İstintaqda nələrə baxılır — sübut kimi nə göstərilə bilər?
• Əmr və sənədlər: rəsmi və ya yazılı əmrlər, gizli tapşırıqlar.
• Elektron kommunikasiya: telefon zəngləri, mesajlaşma, e‑poçtlar (hərbi əməliyyat planları, koordinasiya).
• Hərbi hərəkətlər: bölmələrin qeyri‑adi yerləşdirilməsi, əməliyyat qeydləri, fövqəladə hazırlıq əmrləri.
• Maliyyə axınları: hərbi və ya paramilitar qrupların maliyyələşdirilməsi.
• Şahid ifadələri: komanda heyəti, əməliyyat iştirakçıları, mənbələr.
• İnfrastruktur ələ keçirilməsinin sübutları: nəzarətə alınmış obyektlərin görüntüləri, giriş‑çıxış qeydləri.
Vacib nüanslar / xəbərdarlıq
• Birinin “hakimiyyəti zorla ələ keçirməsi” üçün adətən həm hərbi, həm də siyasi/inzibati elementlərin sinxron fəaliyyəti lazımdır. Yalnız sözlə ittiham etmək və ya siyasi təsirə görə suçlamaq faktiki hərbi dəstəyin olub‑olmadığını sübut etməz.
• Hərbi şəxslərin iştirakı və ya dəstəyi olmadan iri miqyaslı zorla ələ keçirmə praktiki olaraq mümkün deyil; amma kiçik miqyaslı qanunsuzluqlar, yerli məhdud ələ keçirmələr, ya da məlumat manipulyasiyaları üçün hərbi yardım bəzən kifayət edir.
Elmar
Gununsesi.info
