
İlklər hər zaman dünyada maraq oyandırıb. İlkləri görüb, yaşayıb, eşitməklə insanlıq yeniliklər öyrənir və dünyaya fərqli bucaqdan baxmağa başlayır. Həmin hadisələrin bəziləri planetimizin içində deyil, xaricindəki uzaqlarda yaşandı.
Gununsesi.info buna uyğun olaraq, xarici mediaya istinadən sizə bu il boyunca ilk dəfə yaşanmış 9 hadisəni təqdim edir.
NASA bir asteroidin yönünü dəyişdirdi
Amerikan Kosmos Agentliyi 28 sentyabrda planlı bir şəkildə çırpıldığı bir asteroidin istiqamətini uğurlu bir şəkildə dəyişdirdi. Çarpışma göy daşlarının dünyanı təhdid etməsi durumunda orbitlərinin dəyişdirilib-dəyişdirilməyəcəyini anlamaq üçün bir sınaq dəyərində idi. Bunun mümkün olduğu tapıldı.
İnsan qanında mikro plastiklər tapıldı
Keçən mart ayında “Enviroment İnternational” dərgisində yayımlanan bir araşdırma bu çalışmaya qatılan insanların 80%-nin qan örnəklərində mikro plastiklər tapıldı.
Mikro plastiklər 5 mm-dən daha qısa olan kiçik parçaları və daha böyük plastik parçalarının torpaqda və ya dənizdə parçalanıb çevrəni kirləndirməsi ilə yaranırlar.
Mikro plastiklərin bədəndəki təsirləri bilinmir, ancaq araşdırmaçılar yeni nəticələrin narahatverici olduğunu və mikro plastiklərin insan hüceyrələrinə zərər verə biləcəyini söyləyirlər.
İlklərin Dünya Kuboku
2022-ci il FİFA Kişilər üzrə Dünya Kuboku bəzi dönüş nöqtələri ilə tarixə keçəcək bir turnir oldu. Turnir Qətər kimi ərəb və ya müsəlman bir ölkənin ev sahibliyi etdiyi ilk Dünya Kuboku oldu. Eləcə də bir qadın hakimin yönəltdiyi ilk Dünya Kuboku qarşılaşması idi.
Turnirdə Fransadan Stefan Frappart Almaniya və Kosta-Rika arasındakı oyunu idarə etdi.
Digər bir ilk isə Mərakeşin Afrika (və ərəb) ölkələri arasında bu günə qədərki ən uğurlu mübarizəni göstərərək yarım finala yküəlməsi idi.
Qətər 2022 Lionel Messinin beş turnirdən sonra ilk dəfə Dünya Kubokunu qaldırdığı ilk tədbir oldu.
8 milyard insan… Və artır
15 noyabr 2022-ci il tarixində dünyadakı insan nüfuzu 8 milyardı ötdü. Bunun ilk olduğunu söyləyən BMT “İnsan yaşam müddətindəki buna bənzər artım ictimai sağlamlığı, qidalanma, şəxsi gigyena və tibb sahəsindəki irəliləmələr sayəsində gerçəklşədi. Bəzi ölkələrdəki yüksək və qalıcı doğum faizləri də bunda təsirli oldu”, açıqlamasını səsləndirdi.

Dünyanı dəyişdirən malyariya peyvəndi
Oksford Universitetinin elm adamları sentyabr ayında “dünyanı dəyişdirmə” potensialı olan bir malyariya (qızdırma) vaksini hazırladıqlarını açıqladılar.
Qaarşımızdakı il bazarlara sürülməsi gözlənən yeni vaksinin sınaqlarda ölümcül xəstəliyə qarşı 80 % təsirli olduğu tapılmışdı. Qızdırma hər il ortalama 400 min insanın ölümünə səbəb olur. Elm adamları vaksinin ucuz olduğunu vurğulayıblar.
LeDuc Olimpiada və cinsiyyət tarixində bir ilkə imza atdı
Amerikalı artistik konki sürücüsü Timoti Le Duc Qış Olimpiadalarında yarışan ilk cinsiyyət cütlüyü olmayan adam olaraq qeydlərə keçdi.
Fevralda Pekində keçirilən turnirdə cütlüklərdə Aşley Çeyn ilə birlikdə yeddinci oldu. Bir medal qazana bilmədi, ancaq dünya çapında önəmli bir təsir yaratdı.
Ceyms Veb teleskopu ilə zamanda səyahət etdik
Ceyms Veb teleskopu 2022-ci ildə çox sayda xəbərlərlə adından söz etdirdi. Teleskop iyul ayında çalışmağa başlamasından etibarən kainatın tilsimləyici fotolarını çəkdi.
Bunlardan biri 13 milyard yaşındakı Ceyds-GS-z13-0 qalaktikasının fotosu idi. Böyük Partlamadan sonrakı “çox erkən” dönəmlərə aid bu foto kainatın bu günə qədər çəkilmiş ən dərin fotosu olaraq qeydlərə keçdi.
Fotolardakı soluq bir ləkə kimi görünən nöqtənin altındakı standart ölçülərə görə “ən uzaq göy adası” olaraq təsdiqləndi.
İngiltərə Baş nazirlik Ofisində ilk dəfə ağdərili olmayan bir lider seçildi
İngiltərə 2022-ci ildə Baş nazirləri ilə bağlı bir neçə rekord qırdı. Liz Trass 45 günlük iqtidar müddəti ilə ən qısa müddətli işləyən Baş nazir oldu. Rişi Sunak 25 oktyabrda iş başına gəldi və İngiltərənən ağdərili olmayan il Baş naziri oldu.
Çılpaq gözlə görülə bilən ilk bakteriya
Elm adamları iyun ayında dünyanın ən böyük bakteriyasını kəşf etdilər. “Thiomarqarita magnifica”adlı bakteriyanı görmək üçün bir mokroskopa ehtiyac yoxdur. Çünki yeni kəşf edilən orqanizm insan kirpiyi ilə eyni boyda bə eyni quruluşda.
1 sm. uzunluğunda və bilinən bir digər böyük bakteriyanın 50 qatı böyüklüyündəki bakteriya çılpaq gözlə görülə bilən ilk bakteriya oldu.